Na Szlaku Zabytków Techniki Województwa Śląskiego. „Elektrownia”.
Ten artykuł poświęcamy tradycjom górniczym naszego miasta.
Niestety, mimo usilnych starań nie udało nam się dotrzeć do zbyt wielu niepublikowanych fotografii. Kilka z nich jest dość powszechnie znanych, inne tylko w bardzo ograniczonym zakresie. Wszystkie współczesne zdjęcia wykonaliśmy sami.
Hala Zborna. Strona z broszury reklamowej Towarzystwa Górniczo Przemysłowego „Saturn” S.A. w Czeladzi. Lata 30-te XX w. Fot. ze zbiorów Muzeum Saturn.
Kopalnia „Saturn” powstała w XIX w. Ziemie dawnego folwarku plebańskiego w Czeladzi w 1869 r. rząd rosyjski sprzedał warszawskiemu adwokatowi Ludwikowi Kozłowskiemu. Ten ok. 1872 r. rozpoczął poszukiwanie węgla kamiennego. Dwa lata później sprzedał majątek księciu Hohenlohe zu Oehringen, który rozpoczął eksploatację węgla.
Widok na kopalnię „Saturn”. Strona z broszury reklamowej Towarzystwa Górniczo Przemysłowego „Saturn” S.A. w Czeladzi. Lata 30-te XX w. Fot. ze zbiorów Muzeum Saturn.
W 1887 r. założono pierwszy poziom eksploatacyjny na głębokości 150 m i kopalnia osiągnęła 2,6 tys. ton wydobycia. W 1898 r. produkcja doszła do 400 tys. ton. Kopalnia otrzymała pompy i maszyny wyciągowe z napędem parowym. Zatrudniała 1160 robotników. Książę sprzedał kopalnię Towarzystwu Górniczo-Przemysłowemu "Saturn". Właściciele pragnęli mieć własne źródło dostaw paliwa, aby zabezpieczyć się przed podwyższaniem cen przez zagłębiowskich przedsiębiorców górniczych.
Kopalnia „Saturn”. Plac drzewny. Lata 30-te XX w. Fotografia ze zbiorów Muzeum Saturn
Pierwszym dyrektorem Towarzystwa "Saturn" został inż. Hieronim Kondratowicz. W kopalni w 1904 r. pogłębiono I szyb do poziomu 188 m. Przebito szyby pomocnicze "Hieronim", "Aleksander" i "Antoni". W 1904 roku rozpoczęto również elektryfikację odwadniania, a w kilka lat później zelektryfikowano też maszyny wyciągowe na szybach I i II. W 1912 r. na niektórych trasach wprowadzono podziemny przewóz elektryczny. Stawiało to kopalnię na jednym z najwyższych miejsc w Zagłębiu pod względem nowoczesności. Aby zwiększyć zyski zbudowano bocznicę łączącą kopalnię z Koleją Warszawsko-Wiedeńską.
Biuro Towarzystwa Saturn w Czeladzi. Wyd. Księgarni J. Cieślińskiej. Czeladź 1925 r. Kartka pocztowa ze zbiorów pani Aleksandry Tabor.
Rozwój kopalni zahamował wybuch I wojny światowej. W 1918 r. Czeladź powróciła do państwa polskiego. Równocześnie wznowiło działalność Towarzystwo „Saturn”, odbudowując powoli pozycję kopalni po zniszczeniach których dokonali Niemcy w czasie wojny. Kopalnia dobrze prosperowała do wybuchu kolejnej wojny światowej.
Budynek elektrowni kopalnianej w latach 20. XX wieku. Autor nieznany. Zdjęcie ze zbiorów Miejskiej Biblioteki Publicznej w Czeladzi.
Wnętrze elektrowni kopalnianej w latach 20. XX wieku. Autor nieznany. Zdjęcie ze zbiorów Miejskiej Biblioteki Publicznej w Czeladzi.
Kiedy w 1996 r. kopalnia „Saturn" została zlikwidowana, pozostały obiekty o wyjątkowej wartości dla kultury. Należą do nich: basztowy szyb wyciągowy, stanowiący unikat w skali europejskiej, hala Domu Zbornego oraz budynek elektrowni. Do dziś znajdują się tam oryginalne maszyny, urządzenia i pulpit sterowniczy, wyprodukowane w najlepszych fabrykach Anglii i Belgii na początku XX wieku. Przetrwało jedno z dwóch olbrzymich kół zamachowych z 1903 r.
Koło zamachowe „Wanda”. Galeria Sztuki Współczesnej „Elektrownia” w Czeladzi. 14.04.2011 r. Fot. Paulina Barańska.
Koło zamachowe „Wanda”. Galeria Sztuki Współczesnej „Elektrownia” w Czeladzi. 14.04.2011r. Fot. Tomasz Gwiazda.
Wnętrze elektrowni kopalnianej w latach 20. XX wieku. Autor nieznany. Zdjęcie ze zbiorów Miejskiej Biblioteki Publicznej w Czeladzi.
Wnętrze elektrowni kopalnianej w latach 20. XX wieku. Autor nieznany. Zdjęcie ze zbiorów Miejskiej Biblioteki Publicznej w Czeladzi.
Galeria Sztuki Współczesnej „Elektrownia” w Czeladzi. 14.04.2011 r. Fot. Joanna Kuśmierz.
Wnętrze elektrowni kopalnianej w latach 20. XX wieku. Autor nieznany. Zdjęcie ze zbiorów Miejskiej Biblioteki Publicznej w Czeladzi.
Galeria Sztuki Współczesnej „Elektrownia” w Czeladzi. 14.04.2011 r. Fot. Joanna Kuśmierz.
W 2005 roku w pokopalnianym budynku elektrowni została zainicjowana działalność Galerii Sztuki Współczesnej „Elektrownia” prowadzona przez Stowarzyszenie Inicjatyw Kulturalnych. Galeria współpracuje z Akademią Sztuk Plastycznych, Instytutem Sztuki Uniwersytetu Śląskiego, Stowarzyszeniem Międzynarodowe Triennale Grafiki w Krakowie, Związkiem Polskich Artystów Fotografików oraz wieloma artystami indywidualnymi.
Wnętrze elektrowni kopalnianej w latach 20. XX wieku. Autor nieznany. Zdjęcie ze zbiorów Miejskiej Biblioteki Publicznej w Czeladzi.
Galeria Sztuki Współczesnej „Elektrownia” w Czeladzi. 14.04.2011 r. Fot. Paulina Barańska.
Galeria Sztuki Współczesnej „Elektrownia” w Czeladzi. 14.04.2011 r. Fot. Joanna Kuśmierz.
Galeria Sztuki Współczesnej „Elektrownia” w Czeladzi. 14.04.2011 r. Fot. Joanna Kuśmierz.
Galeria Sztuki Współczesnej „Elektrownia” w Czeladzi. Pulpit sterowniczy. 14.04.2011 r. Fot. Paweł Marszałek
Zwiedzanie kopalni „Saturn” - 2 lipca 1933 r. Wycieczka pozuje do zdjęcia przed wejściem do budynku elektrowni kopalnianej. Jedną ze zwiedzających jest Barbara Herbińska. Autor nieznany. Fotografia ze zbiorów Miejskiej Biblioteki Publicznej, ofiarowana na rzecz Miejskiej Biblioteki Publicznej w Czeladzi przez pana Waldemara Herbińskiego.
Uczniowie Zespołu Szkół nr 1 w Czeladzi z wizytą w Galerii „Elektrownia” podczas realizacji projektu fotobloga. Fot. Tomasz Gwiazda. 14.04.12011 r.
Galeria to nie tylko wystawy sztuki. Nadal pamięta się tutaj o tradycjach górniczych naszego miasta. Wciąż rozlega się tutaj hymn górniczy i inne melodie górnicze, działa od 100 lat Górnicza Orkiestra Dęta, a górnicy obchodzą swoje barbórkowe święto.
Dzisiaj, stara kopalniana elektrownia, jest świadkiem złotego wieku kopalni Saturn. To miejsce ciekawe, jedyne takie w Zagłębiu. W 2010 roku GSW „Elektrownia” została wpisana na Szlak Zabytków Techniki Województwa Śląskiego.
Magdalena Filik kl. II h
