Historia z kartką pocztową w tle.
O Hallerczykach w Czeladzi.
W poszukiwaniu fotografii do naszego projektu natrafiliśmy na starą kartkę pocztową. Kartka, napisana 29 maja 1919 r., była adresowana do jednego z przodków naszej koleżanki Kariny. Awers kartki to urocza fotografia przedstawiająca nieistniejący już barokowy kościół w Czeladzi.
Nas jednak bardziej zainteresował tekst korespondencji. Nadawca, Józef Niedziela, informuje Józefa Przybylskiego, służącego w 17 p. p. Batalionu Zapasowego III Kompanii w Rzeszowie, o pobycie wojsk gen. Hallera w Czeladzi, w maju 1919 r.
Pocztówka. Stary kościół w Czeladzi (rewers). Ze zbiorów p. Aleksandry Tabor.
„Dnia 29.V 19 rok,
Szanowny panie Józefie ! (…) I donoszę ci że u nas jest wojsko Hallera są to Amerykanie Francuzi i różny gatunek. Jest tu Wszystkich około 1 tysiąca, którzy mają Armaty przyszykowane za syberką do Czeladzi. I Europlany u nas krążą niemieckie często, i 4ry naraz których oszczeliwają polacy (armat 12 pod syberką. I teraz jest bardzo smutno w czeladzi pusto i głucho na ulicach nie ma spacerów bo panny czeladzkie nie maja z kim najwyżej z Hallerczykami chodzą niektóre…” (pisownia oryginalna).
Pocztówka. Stary kościół w Czeladzi (awers). Ze zbiorów p. Aleksandry Tabor.
Rozpoczęliśmy poszukiwania informacji na temat pobytu wojsk Hallera w naszym mieście. W opracowaniach czeladzkich historyków pojawiają się jedynie nielicznie wzmianki o tych wydarzeniach. Pan Władysław Kwaśniak, w opracowaniu dotyczącym dziejów czeladzkiej oświaty, wspomina o wielkiej fali strajków w Zagłębiu Dąbrowskim wiosną 1919 roku. W celu uspokojenia nastrojów społecznych sprowadzono oddziały ‘’Błękitnej Armii’’ generała Hallera.
Powitanie wojsk generała Hallera w Czeladzi. Wiosna 1919 r. Autor nieznany. Fot. ze zbiorów Stowarzyszenia Miłośników Czeladzi.
Wojska zakwaterowano w szkole nr 1 przy ulicy Będzińskiej oraz na Piaskach. Na podstawie wspomnień pana Dębskiego, Hallerczycy przybyli do naszego miasta w marcu 1919 roku. Na siedzibę dla wojska, właściciele kopalni Czeladź przekazali koszary przy ulicy Kościuszki. Autor tych wspomnień podaje, iż był to pierwszy pobyt generała Hallera w Czeladzi. Po wyjeździe wojsk Hallera na front w sierpniu 1919 roku, park przy kopalni na Piaskach, obok biura głównego nazwano imieniem generała Hallera.
Wielu Hallerczyków, jak poinformowali nas członkowie Stowarzyszenia Miłośników Czeladzi, związało się na stałe z Czeladzią. Tutaj zamieszkali i założyli rodziny – być może dzięki cytowanym powyżej spacerom z czeladzkimi pannami.
Cennym źródłem informacji stały się udostępnione nam przez pracowników działu historycznego Muzeum Saturn teksty przedwojennych artykułów prasowych z: „Kuriera Zachodniego”, „Kuriera Zagłębia” i „Polonii”.
„Kurier Zagłębia” z 26 czerwca 1919 roku opisywał przebieg uroczystości Bożego Ciała w Czeladzi, obchodzonych po raz pierwszy w niepodległej Polsce. Oficerowie i szeregowcy wzięli udział w procesji. Przed baldachimem postępowało dwóch oficerów z obnażonymi skrzyżowanymi szablami, zaś za baldachimem szli szeregowcy z karabinami na ramionach. Przy każdym ołtarzu podczas czytania Ewangelii żołnierze salutowali. Trzeci ołtarz został efektownie przybrany przez żołnierzy karabinami z proporcami na bagnetach i portretem Tadeusza Kościuszki. Relację z przebiegu tych uroczystości spisał dla gazety Jan Wieczorek 19.06.1919 r.
Powyższe informacje to już wszystkie fakty, które udało nam się ustalić i które dotyczą 1919 roku.
Generał Józef Haller. Działacz niepodległościowy, komendant Legionu Wschodniego, wódz naczelny Armii Polskiej we Francji. Fot. ze zbiorów Stowarzyszenia Miłośników Czeladzi.
W 1931 roku w Czeladzi odbyło się zebranie organizacyjne Związku Hallerczyków. Wybrano na nim tymczasowy zarząd. Założycielami byli panowie Kalabiński, Kula i Mazur. O wydarzeniu tym donosiła „Polonia” z 1.09.1931 r. W październiku 1931 r. czeladzka placówka Związku Hallerczyków liczyła już 50 członków.
We wrześniu członkowie Związku Hallerczyków rozpoczęli przygotowania do uroczystości poświęcenia sztandaru czeladzkiej placówki. Rangę wydarzenia podnosiła zapowiedź udziału w nich wodza „błękitnej armii”. Zawiązał się specjalny komitet honorowy dla przywitania gościa.
Generał przyjechał do Zagłębia 24 września 1932 r. Główne uroczystości związane z jego wizytą odbyły się w Czeladzi 25 września 1932 r. Gościa przywitały tłumy w parku saturnowskim. Po powitaniach, wręczeniu kwiatów i odebraniu raportu przez generała, utworzył się pochód, w którym uczestniczyli przybyli na Zlot Hallerczyków liczni przedstawiciele tej organizacji (nie tylko z Zagłębia Dąbrowskiego a i z innych regionów kraju), reprezentacje innych organizacji i związków, cechy, harcerze i niezliczone tłumy mieszkańców Czeladzi i okolicznych miast. Pochód udał się do kościoła, gdzie odprawiono uroczyste nabożeństwo. Ksiądz Szuba dokonał poświecenia sztandaru czeladzkiej placówki. Po mszy, na rynku czeladzkim, generał wygłosił przemówienie a następnie dokonano uroczystego wręczenia sztandaru prezesowi czeladzkiej placówki p. Kuli.
Uroczystości poświęcenia sztandaru czeladzkiej placówki Związku Hallerczyków. Rynek w Czeladzi. 25.09.1932 r. Zdjęcie z kroniki fotograficznej parafii św. Stanisława B.M. w Czeladzi. Autor nieznany.
Następnie pochód udał się pod Pomnik Poległych za Ojczyznę, gdzie złożono kwiaty i gdzie generał Haller przyjmował defiladę. W południe odbyła się akademia w sali Klubu na Saturnie w której wzięło udział około 2 tysięcy uczestników. Po wielu przemówieniach orkiestra odegrała hymn narodowy. Generał dokonał wbicia do drzewca sztandaru gwoździa pamiątkowego i udekorował zasłużonych. Po akademii odbył się żołnierski obiad. W kolejnym dniu generał wizytował placówki Zw. Hallerczyków w Czeladzi, Grodźcu, Będzinie, Dąbrowie i Zawierciu. O przebiegu tej wizyty w Zagłębiu pisał „Kurier Zachodni” z dn. 27.09.1932 r.
Generał Józef Haller na inspekcji w Czeladzi. 26.09.1932 r. Fot. ze zbiorów Stowarzyszenia Miłośników Czeladzi.
Mamy nadzieję, że tym artykułem przybliżymy mieszkańcom Czeladzi postać generała Hallera i działalność Hallerczyków w naszym mieście. Niewątpliwie jednak wydarzenia związane z pobytem Hallerczyków w 1919 r. wymagają dalszych ustaleń i poszukiwania kolejnych źródeł historycznych. Być może w rodzinnych archiwach czeladzian znajdują się pamiątki podobne do tej, którą udostępniła nam pani Aleksandra Tabor.
Paulina Barańska kl. I b
Joanna Kuśmierz kl. I b
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz